1. Giới thiệu
Chính sách quản lý giá điện đóng vai trò then chốt trong việc định hình cơ chế Hợp đồng mua bán điện (PPA) cho năng lượng mặt trời. Tại Việt Nam, sự thay đổi trong chính sách giá điện từ cơ chế FIT sang đấu thầu cạnh tranh đã tạo ra những tác động sâu sắc đến cấu trúc PPA, rủi ro tài chính và khả năng thu hút đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo. Bài viết phân tích mối quan hệ giữa chính sách giá điện và PPA, cùng những bài học kinh nghiệm từ thực tiễn triển khai.
2. Các mô hình chính sách giá điện ảnh hưởng đến PPA
2.1. Cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff)
-
Đặc điểm:
-
Giá điện cố định trong 15-20 năm
-
Áp dụng tại Việt Nam giai đoạn 2017-2020 (7.09-9.35 US¢/kWh)
-
-
Ảnh hưởng đến PPA:
-
Tạo PPA ổn định, dễ dự báo dòng tiền
-
Thu hút mạnh FDI nhờ giảm rủi ro giá
-
Gây áp lực ngân sách khi giá FIT cao hơn giá thị trường
-
2.2. Cơ chế đấu thầu cạnh tranh
-
Đặc điểm:
-
Giá điện xác định qua đấu thầu (Việt Nam áp dụng từ 2021, giá trúng thầu ~4-5 US¢/kWh)
-
-
Ảnh hưởng đến PPA:
-
Điều khoản PPA phức tạp hơn với cơ chế điều chỉnh giá
-
Tăng rủi ro cạnh tranh nhưng giảm chi phí cho EVN
-
Đòi hỏi nhà đầu tư có năng lực tài chính mạnh
-
2.3. Cơ chế giá thị trường điện (VWEM)
-
Đặc điểm:
-
Giá điện biến động theo cung-cầu (Thái Lan, Philippines)
-
-
Ảnh hưởng đến PPA:
-
PPA cần điều khoản "floor price" đảm bảo lợi nhuận tối thiểu
-
Tăng tính linh hoạt nhưng đòi hỏi công cụ phòng ngừa rủi ro
-
3. Tác động cụ thể tại Việt Nam
3.1. Giai đoạn FIT (2017-2020)
-
Thành công:
-
Thu hút 16GW công suất, đưa Việt Nam thành thị trường NLMT hàng đầu ASEAN
-
PPA đơn giản hóa giúp triển khai nhanh 4.5 tỷ USD FDI
-
-
Hạn chế:
-
Quá tải lưới điện do phát triển nóng
-
Gánh nặng giá điện lên EVN (~1.2 tỷ USD/năm bù lỗ)
-
3.2. Giai đoạn chuyển đổi sang đấu thầu (2021-nay)
-
Thay đổi trong PPA:
Yếu tố FIT PPA PPA đấu thầu Thời hạn 20 năm 15-20 năm Cơ chế giá Cố định Điều chỉnh theo CPI Rủi ro đấu nối EVN chịu trách nhiệm Chia sẻ với nhà đầu tư -
Tác động:
-
Dòng vốn FDI giảm 40% nhưng chất lượng dự án tốt hơn
-
Xuất hiện PPA lai (hybrid PPA) kết hợp giá cố định và biến đổi
-
4. Thách thức từ chính sách giá điện
4.1. Xung đột mục tiêu
-
Mâu thuẫn giữa giá điện thấp (lợi ích người tiêu dùng) và đảm bảo lợi nhuận nhà đầu tư
-
Ví dụ: Giá đấu thầu 4.5 US¢/kHz khó bù vốn khi lãi suất tăng
4.2. Rủi ro pháp lý
-
Thay đổi chính sách đột ngột (như dừng FIT năm 2020) gây thiệt hại cho dự án đang triển khai
-
Thiếu cơ chế chuyển tiếp rõ ràng giữa các chính sách
4.3. Hạn chế trong DPPA
-
Phí truyền tải và dịch vụ phụ trợ chưa được định giá minh bạch
-
Khó áp dụng PPA trực tiếp khi giá bán lẻ điện bị kiểm soát chặt
5. Giải pháp hoàn thiện chính sách
5.1. Cơ chế giá linh hoạt
-
Áp dụng giá trần/sàn trong PPA đấu thầu
-
Thí điểm PPA chỉ số hóa theo giá nhiên liệu và lạm phát
5.2. An ninh pháp lý
-
Cam kết ổn định chính sách tối thiểu 5 năm
-
Bổ sung điều khoản bồi thường chính sách trong PPA
5.3. Phát triển thị trường phụ trợ
-
Xây dựng thị trường chứng chỉ xanh bổ sung thu nhập
-
Triển khai hợp đồng mua bán công suất (Capacity Payment)
6. Kết luận
Chính sách quản lý giá điện là yếu tố quyết định cấu trúc và hiệu quả của PPA năng lượng mặt trời. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế để xây dựng cơ chế giá điện cân bằng giữa lợi ích nhà đầu tư, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Việc áp dụng mô hình PPA linh hoạt kết hợp với cải cách thị trường điện sẽ là chìa khóa thúc đẩy phát triển bền vững năng lượng tái tạo.
