1. Giới thiệu
Việt Nam đang đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo, trong đó năng lượng mặt trời (NLMT) đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, hành lang pháp lý và cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA - Power Purchase Agreement) vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết để thu hút đầu tư và đảm bảo tính bền vững.
2. Khung pháp lý hiện hành về NLMT tại Việt Nam
a. Các văn bản pháp lý chính
-
Luật Điện lực (sửa đổi 2012, 2018): Quy định về phát triển nguồn điện, giá bán điện và cơ chế mua bán điện.
-
Quyết định 13/2020/QĐ-TTg (về cơ chế khuyến khích NLMT): Áp dụng giá FIT (Feed-in-Tariff) cho các dự án NLMT mặt trời mái nhà và trang trại.
-
Thông tư 18/2020/TT-BCT: Hướng dẫn hợp đồng mua bán điện mẫu (PPA) giữa EVN và nhà đầu tư NLMT.
-
Quy hoạch Điện VIII (PDP8): Định hướng phát triển NLMT đến 2030, hướng tới net-zero vào 2050.
b. Cơ chế giá FIT và chuyển sang đấu thầu
-
Giai đoạn 2017–2020: Áp dụng giá FIT hấp dẫn (7-9,35 US¢/kWh) giúp bùng nổ các dự án NLMT.
-
Từ 2021: Chuyển sang cơ chế đấu thầu cạnh tranh, nhưng triển khai chậm do thiếu hướng dẫn chi tiết.
3. Hợp đồng mua bán điện (PPA) tại Việt Nam
a. Đặc điểm PPA mẫu của EVN
-
Rủi ro đơn phương: PPA thiên về EVN, hạn chế điều khoản bảo vệ nhà đầu tư (ví dụ: giảm phát thải, bồi thường nếu EVN không mua đủ công suất).
-
Thiếu cơ chế điều chỉnh giá: Giá điện cố định trong 20 năm, không phản ánh biến động thị trường hoặc lạm phát.
-
Giới hạn truyền tải: Nhiều dự án bị cắt giảm công suất do quá tải lưới điện.
b. Thách thức trong đàm phán PPA
-
Tính minh bạch thấp, thủ tục kéo dài.
-
Khó tiếp cận tài chính do rủi ro pháp lý từ PPA.
-
Thiếu cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả.
4. Thách thức trong khung pháp lý hiện tại
-
Thiếu ổn định chính sách: Thay đổi đột ngột (ví dụ: kết thúc FIT mà chưa có cơ chế thay thế rõ ràng).
-
Hạ tầng lưới điện yếu: Quy hoạch không đồng bộ giữa nguồn điện và lưới truyền tải.
-
Rào cản thủ tục: Quy trình phê duyệt dự án phức tạp, gây chậm trễ.
-
Thiếu cơ chế khuyến khích tích trữ điện hoặc NLMT kết hợp.
5. Đề xuất và triển vọng
-
Hoàn thiện PPA: Cân bằng rủi ro giữa EVN và nhà đầu tư, bổ sung điều khoản điều chỉnh giá.
-
Đẩy nhanh cơ chế đấu thầu minh bạch, áp dụng PPA linh hoạt.
-
Nâng cấp lưới điện, phát triển công nghệ tích trữ.
-
Khuyến khích đầu tư tư nhân và PPP (hợp tác công-tư).
6. Kết luận
Dù tiềm năng NLMT tại Việt Nam lớn, khung pháp lý và PPA cần cải cách để giảm rủi ro, tạo môi trường đầu tư hấp dẫn. Sự phối hợp giữa Chính phủ, doanh nghiệp và đối tác quốc tế sẽ là chìa khóa thúc đẩy ngành NLMT phát triển bền vững.
