Các Hình Thức Mua Bán Điện Năng Lượng Mặt Trời: PPA, UPA, FTPA, VPPA và Mô Hình Khác

Mở Đầu

Việt Nam đang trở thành thị trường tiềm năng cho điện mặt trời với tổng công suất lắp đặt hơn 20 GW (2024). Để thúc đẩy phát triển, nhiều mô hình mua bán điện đã ra đời, phù hợp với từng quy mô và nhu cầu. Bài viết này phân tích chi tiết 5 hình thức phổ biến nhất: PPA, UPA, FTPA, VPPA và mô hình cho thuê mái nhà, giúp doanh nghiệp và nhà đầu tư lựa chọn phương án tối ưu.

1. PPA (Power Purchase Agreement) – Hợp Đồng Mua Bán Điện Trực Tiếp

1.1. Định nghĩa

• Là thỏa thuận dài hạn (10–25 năm) giữa nhà sản xuất điện (Solar Developer) và bên mua (Doanh nghiệp, Hộ gia đình, Tập đoàn).

• Không cần thông qua đơn vị trung gian như EVN.

1.2. Đặc điểm

✅ Áp dụng cho:

• Dự án áp mái nhà xưởng, trung tâm thương mại.

• Công suất từ 100 kW đến 10 MW.

✅ Cơ chế giá:

• Fixed PPA: Giá cố định (VD: 1,500 đồng/kWh trong 15 năm).

• Variable PPA: Giá biến đổi theo lạm phát/thị trường.

✅ Ví dụ:

• Tập đoàn Coca-Cola ký PPA 20MW với đơn vị phát triển NLMT, tiết kiệm 30% chi phí điện/năm.

2. UPA (Utility Purchase Agreement) – Bán Điện Cho Công Ty Điện Lực

2.1. Định nghĩa

• Là hợp đồng bán điện trực tiếp cho EVN hoặc đơn vị phân phối điện (SPC, PC).

• Áp dụng cơ chế FIT (Feed-in Tariff) hoặc đấu thầu.

2.2. Đặc điểm

✅ Áp dụng cho:

• Dự án Solar Farm quy mô lớn (từ 1 MW trở lên).

• Nhà đầu tư không cần tìm bên mua riêng.

✅ Cơ chế giá:

• FIT 2.0 (2024): 1,185 - 1,508 đồng/kWh tùy loại dự án.

• Đấu thầu điện mặt trời: Giá cạnh tranh thấp hơn FIT.

✅ Ví dụ:

• Dự án 50 MW tại Ninh Thuận bán điện cho EVN theo giá FIT 1,508 đồng/kWh.

3. FTPA (Feed-in Tariff Purchase Agreement) – Hợp Đồng Theo Giá Ưu Đãi

3.1. Định nghĩa

• Là mô hình kết hợp giữa PPA và UPA, trong đó Nhà nước bảo lãnh giá mua điện thông qua EVN.

• Đang được thay thế dần bằng cơ chế đấu thầu.

3.2. Đặc điểm

✅ Ưu điểm:

• Giá mua ổn định trong 20 năm.

• Dễ tiếp cận vốn ngân hàng.

✅ Nhược điểm:

• Phụ thuộc vào chính sách Nhà nước (FIT có thể kết thúc).

✅ Ví dụ:

• Giai đoạn 2017–2020, các dự án NLMT tại Việt Nam hưởng FIT 9.35 US cent/kWh.

4. VPPA (Virtual Power Purchase Agreement) – Hợp Đồng Mua Bán Điện Ảo

4.1. Định nghĩa

• Doanh nghiệp không mua điện vật lý, mà mua chứng chỉ xanh (RECs) để đạt mục tiêu ESG.

• Phù hợp với tập đoàn đa quốc gia.

4.2. Đặc điểm

✅ Cách hoạt động:

• Công ty A ký VPPA mua 100,000 MWh điện mặt trời/năm từ nhà máy B.

• Điện thực tế vẫn hòa lưới, nhưng công ty A được ghi nhận giảm phát thải.

✅ Ví dụ:

• Google, Apple sử dụng VPPA để đạt 100% năng lượng tái tạo.

5. Mô Hình Cho Thuê Mái Nhà (Solar Rooftop Leasing)

5.1. Định nghĩa

• Chủ đầu tư lắp đặt miễn phí hệ thống NLMT trên mái nhà xưởng/hộ gia đình.

• Bán lại điện với giá thấp hơn lưới điện.

5.2. Đặc điểm

✅ Lợi ích cho chủ nhà:

• Không tốn vốn đầu tư ban đầu.

• Tiết kiệm 10–30% hóa đơn điện.

✅ Ví dụ:

• Công ty SolarV lắp đặt miễn phí hệ thống 10 kWp, bán điện lại cho chủ nhà với giá 1,200 đồng/kWh.

6. Bảng So Sánh Các Mô Hình Mua Bán Điện NLMT

7. Xu Hướng Tại Việt Nam (2024–2030)

• PPA trực tiếp sẽ phát triển khi EVN cho phép mua bán điện riêng lẻ.

• UPA chuyển dần sang đấu thầu cạnh tranh.

• VPPA tăng trưởng nhờ nhu cầu ESG từ doanh nghiệp FDI.

8. Kết Luận

Tùy vào quy mô, nhu cầu tài chính và mục tiêu, doanh nghiệp có thể lựa chọn:

• PPA/UPA nếu muốn bán điện trực tiếp.

• VPPA nếu tập trung vào ESG.

• Cho thuê mái nhà nếu không muốn bỏ vốn đầu tư.