1. Giới thiệu
"Thứ tự ưu tiên điện" (Priority Dispatch Clause) là một điều khoản quan trọng trong chính sách năng lượng, quy định ưu tiên sử dụng điện từ các nguồn năng lượng tái tạo (NLTT) như điện mặt trời, điện gió trước khi sử dụng điện từ lưới điện truyền thống (nhiệt điện, thủy điện, v.v.). Điều này nhằm tối đa hóa tỷ trọng NLTT, giảm phát thải carbon và thúc đẩy chuyển dịch năng lượng xanh.
2. Mục đích của Priority Dispatch Clause
-
Khuyến khích phát triển NLTT: Đảm bảo điện mặt trời, điện gió luôn được ưu tiên hòa lưới, giảm lãng phí nguồn năng lượng sạch.
-
Giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch: Hạn chế phát điện từ than, khí đốt khi có đủ NLTT.
-
Đáp ứng cam kết quốc tế về giảm CO₂ (VD: Hiệp định Paris, Net Zero 2050).
-
Tăng tính ổn định cho nhà đầu tư NLTT: Giảm rủi ro bị cắt giảm công suất (curtailment).
3. Cơ chế hoạt động
Khi có điện mặt trời/gió, hệ thống sẽ:
-
Ưu tiên sử dụng điện từ NLTT trước.
-
Giảm công suất nhiệt điện, thủy điện (nếu không cần thiết).
-
Chỉ dùng điện lưới truyền thống khi:
-
NLTT không đủ công suất (ban đêm, không có gió).
-
Hệ thống lưu trữ (pin) đã đầy.
-
Nhu cầu điện vượt quá khả năng cung cấp của NLTT.
-
Ví dụ:
-
Ban ngày (nắng mạnh): Ưu tiên dùng 100% điện mặt trời, tắt bớt nhiệt điện than.
-
Ban đêm: Chuyển sang điện lưới hoặc pin lưu trữ.
4. Lợi ích
✅ Giảm chi phí vận hành lưới điện (điện mặt trời có chi phí biên ~0 đồng/kWh).
✅ Giảm ô nhiễm môi trường (giảm đốt than, khí đốt).
✅ Tăng hiệu quả đầu tư NLTT (tránh tình trạng "bỏ phí" điện sạch).
✅ Hỗ trợ lưới điện linh hoạt hơn (kết hợp với VPP, pin lưu trữ).
5. Thách thức & Giải pháp
| Thách thức | Giải pháp |
|---|---|
| Biến động của NLTT (phụ thuộc thời tiết) | Kết hợp pin lưu trữ, dự báo AI. |
| Quá tải lưới khi dư thừa NLTT | Nâng cấp lưới điện, áp dụng VPP. |
| Xung đột lợi ích với nhà máy nhiệt điện | Chính sách bù đắp công suất dự phòng. |
| Thiếu khung pháp lý rõ ràng | Ban hành luật ưu tiên NLTT (như EU Renewable Energy Directive). |
6. Ứng dụng trên thế giới
-
EU: Áp dụng Priority Dispatch cho NLTT từ 2009 (theo Directive 2009/28/EC).
-
Đức: Ưu tiên điện gió/mặt trời, giảm dần nhiệt điện than.
-
California (Mỹ): Luật SB-100 yêu cầu 100% điện từ NLTT vào 2045, ưu tiên dispatch NLTT.
-
Việt Nam: Đang thí điểm cơ chế ưu tiên cho điện mặt trời (Quyết định 13/2020/QĐ-TTg).
7. Tương lai tại Việt Nam
-
Áp dụng rộng rãi Priority Dispatch khi tỷ trọng NLTT tăng (đạt ~30% vào 2030).
-
Kết hợp với thị trường điện cạnh tranh: NLTT được ưu tiên mua bán trực tiếp.
-
Phát triển hệ thống lưu trữ & VPP để tối ưu hóa cơ chế ưu tiên.
Kết luận
Priority Dispatch Clause là chìa khóa để tối ưu hóa hệ thống điện xanh, giúp các nước như Việt Nam giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, cần đồng bộ hạ tầng lưới điện, chính sách hỗ trợ và công nghệ dự trữ để cơ chế này phát huy hiệu quả tối đa.
