1. Giới thiệu về nghịch lý PPA tại Việt Nam
Hợp đồng mua bán điện (PPA) năng lượng mặt trời (NLMT) trên thế giới thường có cơ chế giảm giá điện theo thời gian do chi phí công nghệ giảm và khấu hao hệ thống. Tuy nhiên, tại Việt Nam, nhiều hợp đồng PPA lại có điều khoản tăng giá điện dần theo năm, trong khi rủi ro về hiệu suất, an toàn và bảo trì hệ thống lại tăng lên. Điều này tạo ra nghịch lý bất lợi cho khách hàng.
2. Thực trạng PPA tại Việt Nam: Giá điện tăng dần theo thời gian
-
Cơ chế tăng giá trong PPA:
-
Thay vì giảm, nhiều nhà cung cấp NLMT tại Việt Nam đưa vào điều khoản tăng giá điện hàng năm (1–5%) với lý do:
-
Lạm phát, chi phí vận hành tăng.
-
Điều chỉnh theo giá điện lưới (EVN).
-
-
Ví dụ:
-
Năm 1: 1.800 VND/kWh.
-
Năm 5: 2.100 VND/kWh (tăng ~3%/năm).
-
-
-
So sánh với thế giới:
-
Các nước như Mỹ, Úc thường giảm giá PPA do hiệu quả kinh tế nhờ công nghệ rẻ hơn và cạnh tranh thị trường.
-
3. Rủi ro tăng cao theo thời gian nhưng không được bù đắp
Trong khi giá điện PPA tăng, khách hàng phải đối mặt với các rủi ro ngày càng lớn:
-
Suy giảm hiệu suất hệ thống:
-
Tấm pin mặt trời xuống cấp (giảm 0,5–1%/năm), dẫn đến sản lượng điện thấp hơn.
-
Hệ thống inverter, dây dẫn lão hóa, tăng nguy cơ hỏng hóc.
-
-
Chi phí bảo trì/bảo hiểm không rõ ràng:
-
Nhiều PPA không quy định trách nhiệm thay thế thiết bị sau 10–15 năm.
-
Khách hàng có thể phải tự chi trả nếu nhà cung cấp không đủ năng lực.
-
-
Rủi ro pháp lý:
-
Nhà cung cấp có thể phá sản hoặc không đáp ứng cam kết dài hạn.
-
4. Nguyên nhân của nghịch lý
-
Thị trường thiếu cạnh tranh: Ít nhà cung cấp PPA minh bạch, dẫn đến điều khoản bất lợi cho khách hàng.
-
Thiếu quy chuẩn pháp lý: Việt Nam chưa có khung PPA chuẩn, dễ bị lợi dụng.
-
Tâm lý "trả góp" của khách hàng: Nhiều người chấp nhận PPA vì không có vốn đầu tư ban đầu, không đàm phán kỹ điều khoản.
5. Giải pháp cho khách hàng
-
Đàm phán điều khoản giảm giá hoặc cố định giá điện thay vì tăng.
-
Yêu cầu cam kết bảo trì dài hạn (thay pin, inverter) trong hợp đồng.
-
So sánh nhiều nhà cung cấp, ưu tiên đơn vị có PPA theo mô hình quốc tế (giá giảm dần).
-
Tính toán kỹ lợi ích dài hạn: Nếu giá PPA tăng vượt giá điện lưới, nên xem xét tự đầu tư.
6. Kết luận
PPA NLMT tại Việt Nam đang tồn tại nghịch lý: Giá điện tăng trong khi rủi ro kỹ thuật và tài chính cũng tăng, khiến khách hàng thiệt thòi. Để tránh "bẫy" hợp đồng, cần:
-
Rà soát kỹ điều khoản tăng giá và bảo trì.
-
Đẩy mạnh cạnh tranh thị trường để có PPA công bằng hơn.
-
Nhà nước cần xây dựng khung PPA chuẩn, bảo vệ quyền lợi người dùng.
