Phân tích các Mô hình PPA tại Việt Nam

1. Giới thiệu

Hợp đồng mua bán điện (PPA - Power Purchase Agreement) là công cụ pháp lý quan trọng để phát triển điện mặt trời tại Việt Nam. Trong bối cảnh chuyển dịch từ cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) sang các hình thức thị trường tự do hơn, việc phân tích các mô hình PPA hiện có và định hướng phát triển trong tương lai là cần thiết để thu hút đầu tư và đảm bảo tính bền vững của hệ thống điện.

2. Các Mô hình PPA Đang Áp Dụng tại Việt Nam

2.1. PPA Theo Cơ chế FIT (Áp dụng giai đoạn 2017-2020)

• Đặc điểm:

  • EVN mua toàn bộ điện sản xuất từ các dự án NLMT với giá cố định trong 20 năm.

  • Áp dụng cho các dự án điện mặt trời mặt đất, áp mái và nổi.

• Ưu điểm:

  • Tạo sự ổn định cho nhà đầu tư, dễ dàng tiếp cận vốn.

  • Thúc đẩy phát triển nhanh các dự án quy mô lớn.

• Hạn chế:

  • Gây áp lực lên ngân sách Nhà nước do giá mua điện cao.

  • Không khuyến khích cạnh tranh về giá và công nghệ.

2.2. PPA Theo Cơ chế Đấu thầu (Từ 2021)

• Đặc điểm:

  • Chuyển từ FIT sang đấu thầu cạnh tranh, lựa chọn dự án có giá thấp nhất.

  • Áp dụng cho các dự án điện mặt trời quy mô lớn (trên 50MW).

• Ưu điểm:

  • Giảm chi phí mua điện cho EVN và người tiêu dùng.

  • Khuyến khích đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu suất.

• Thách thức:

  • Rủi ro về giá điện thấp có thể ảnh hưởng đến khả năng thu hồi vốn.

  • Yêu cầu cao về năng lực tài chính và kỹ thuật của nhà đầu tư.

2.3. PPA Trực tiếp (DPPA - Direct PPA)

• Đặc điểm:

  • Cho phép nhà sản xuất điện mặt trời bán trực tiếp cho khách hàng (doanh nghiệp, khu công nghiệp) thay vì qua EVN.

  • Đang được thí điểm tại một số khu vực (theo Quyết định 21/2024/QĐ-TTg).

• Ưu điểm:

  • Giảm phụ thuộc vào EVN, tăng tính linh hoạt trong giao dịch.

  • Giúp doanh nghiệp mua điện xanh với giá cạnh tranh.

• Thách thức:

  • Cần hoàn thiện khung pháp lý về truyền tải điện và phí dịch vụ lưới.

  • Rủi ro về khả năng thanh toán của bên mua.

2.4. PPA Tự Tiêu thụ & Bán Dư thừa

• Đặc điểm:

  • Hộ gia đình, doanh nghiệp lắp đặt điện mặt trời áp mái, tự dùng và bán phần dư cho lưới điện.

  • Giá mua điện dư thừa thấp hơn giá bán lẻ (theo Thông tư 15/2022/TT-BCT).

• Ưu điểm:

  • Khuyến khích phát triển điện mặt trời phân tán.

  • Giảm tải cho lưới điện quốc gia.

• Hạn chế:

  • Giá mua điện thấp, không hấp dẫn nhà đầu tư.

  • Hạn chế về công suất đấu nối (hiện chỉ áp dụng cho hệ thống dưới 1MW).

3. Định Hướng Phát Triển PPA Trong Tương Lai

3.1. Mở rộng Mô hình DPPA

• Cho phép nhiều doanh nghiệp tham gia mua bán điện trực tiếp.

• Xây dựng cơ chế phí truyền tải minh bạch.

3.2. Áp dụng Cơ chế Hợp đồng Mua bán Điện Dài hạn (Corporate PPA)

• Các tập đoàn lớn (VinGroup, Samsung, Nike…) có thể ký hợp đồng mua điện trực tiếp từ nhà sản xuất NLMT.

• Cần có cơ chế đảm bảo rủi ro tín dụng.

3.3. Kết hợp PPA với Lưu trữ Năng lượng

• Khuyến khích các dự án điện mặt trời + pin tích trữ để ổn định lưới điện.

• Cơ chế giá ưu đãi cho điện phát vào giờ cao điểm.

3.4. Hoàn thiện Khung Pháp lý

• Sửa đổi Luật Điện lực để phù hợp với mô hình PPA mới.

• Tăng cường minh bạch trong đấu thầu và quản lý dự án.

4. Kết luận

Việt Nam đang chuyển dịch từ mô hình PPA truyền thống (FIT) sang các hình thức linh hoạt hơn như DPPA, đấu thầu cạnh tranh và tự tiêu thụ. Để thúc đẩy phát triển bền vững, cần hoàn thiện khung pháp lý, mở rộng thị trường mua bán điện trực tiếp và khuyến khích tích hợp công nghệ lưu trữ. Những thay đổi này sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng điện mặt trời trong tương lai.