1. Giới thiệu
Việc đàm phán Hợp đồng Mua bán Điện (PPA) tại Việt Nam gặp nhiều thách thức do đặc thù pháp lý, cơ chế giá điện và yêu cầu kỹ thuật. Các nhà đầu tư (đặc biệt là dự án năng lượng tái tạo) thường phải đối mặt với rào cản về định giá, thời hạn hợp đồng và điều khoản rủi ro. Bài viết phân tích chi tiết 3 thách thức chính trong đàm phán PPA tại thị trường Việt Nam.
2. Thách thức về Giá điện trong PPA
2.1. Cơ chế Giá điện chưa linh hoạt
-
Giá điện bị kiểm soát chặt bởi Nhà nước (EVN là bên mua độc quyền trong phần lớn trường hợp).
-
Khó áp dụng cơ chế giá thị trường do thiếu cạnh tranh trong ngành điện.
2.2. Khó khăn trong Điều chỉnh Giá
-
Thiếu cơ chế tự động điều chỉnh giá theo lạm phát, tỷ giá hoặc chi phí đầu vào (nhiên liệu, vận hành).
-
Rủi ro khi giá FIT thay đổi (ví dụ: giá điện mặt trời giảm từ 9.35 US¢/kWh xuống còn 7-8 US¢/kWh).
2.3. Chênh lệch giữa Giá PPA và Giá thị trường
-
Giá PPA thường thấp hơn giá bán lẻ điện, làm giảm lợi nhuận của nhà đầu tư.
-
Khó áp dụng PPA trực tiếp (DPPA) do hạn chế pháp lý (mới chỉ ở giai đoạn thí điểm).
3. Thách thức về Thời hạn Hợp đồng
3.1. Thời hạn PPA ngắn (20 năm) so với vòng đời dự án (25-30 năm)
-
Sau khi PPA hết hạn, nhà đầu tư phải đàm phán lại với rủi ro giá không đảm bảo.
-
Khó thu hút tài chính dài hạn do ngân hàng lo ngại về dòng tiền sau 20 năm.
3.2. Không có cơ chế gia hạn tự động
-
EVN không cam kết gia hạn PPA, gây bất ổn cho nhà đầu tư.
-
Rủi ro chuyển giao tài sản sau khi hết hợp đồng chưa được quy định rõ.
3.3. Chậm phê duyệt PPA do thủ tục hành chính
-
Thời gian đàm phán và ký PPA có thể kéo dài 12-24 tháng, ảnh hưởng đến tiến độ dự án.
4. Thách thức về Điều khoản Hợp đồng
4.1. Phân bổ Rủi ro không Cân bằng
-
EVN thường đẩy rủi ro về phía nhà đầu tư:
-
Rủi ro lưới điện (EVN không chịu trách nhiệm nếu không thể truyền tải điện).
-
Rủi ro thay đổi pháp luật ("Change in Law" không được chia sẻ công bằng).
-
4.2. Điều khoản Bất khả kháng (Force Majeure) chặt chẽ
-
Không bao gồm một số rủi ro quan trọng như:
-
Chậm cấp phép của cơ quan nhà nước.
-
Biến động thị trường nguyên liệu (giá pin mặt trời tăng đột biến).
-
4.3. Giải quyết Tranh chấp phức tạp
-
PPA thường yêu cầu giải quyết tại tòa án Việt Nam, không cho phép trọng tài quốc tế.
-
Thiếu cơ chế hòa giải trước khi kiện tụng, dẫn đến chi phí pháp lý cao.
5. Giải pháp Khắc phục Thách thức
5.1. Cải thiện Cơ chế Giá điện
-
Áp dụng giá điện linh hoạt theo thị trường (khi DPPA được mở rộng).
-
Bổ sung điều khoản điều chỉnh giá tự động theo lạm phát, tỷ giá.
5.2. Linh hoạt hóa Thời hạn PPA
-
Kéo dài thời hạn PPA lên 25-30 năm để phù hợp với vòng đời dự án.
-
Quy định rõ cơ chế gia hạn hoặc chuyển giao sau khi hợp đồng hết hạn.
5.3. Cân bằng Điều khoản Rủi ro
-
Đưa vào PPA điều khoản "Change in Law" để chia sẻ rủi ro pháp lý.
-
Cho phép giải quyết tranh chấp bằng trọng tài quốc tế (như ICC, SIAC).
6. Kết luận
Đàm phán PPA tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức do cơ chế giá cứng nhắc, thời hạn ngắn và điều khoản thiếu cân bằng. Tuy nhiên, với xu hướng mở cửa thị trường điện (DPPA, cơ chế đấu thầu), các nhà đầu tư có thể linh hoạt hơn trong đàm phán. Để giảm thiểu rủi ro, doanh nghiệp nên:
✅ Tham vấn chuyên gia pháp lý ngay từ giai đoạn đầu.
✅ Đề xuất điều khoản chia sẻ rủi ro công bằng với EVN.
✅ Theo dõi sát chính sách mới (Quyết định 21/2024 về DPPA, PDP8).
